|
|
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | {{درباره|ساختار قانونی و ماهیت نظام سیاسی حاکم بر ایران پس از [[انقلاب ۱۳۵۷]]|تاریخچهٔ آن|تاریخ جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | {{Infobox presidential government
| |
| − | | government_name = نظام جمهوری اسلامی ایران
| |
| − | | image = [[پرونده:Emblem of Iran (red).svg|150px]]
| |
| − | | caption = ''[[نشان رسمی جمهوری اسلامی ایران]]''
| |
| − | | date = ۱۲ فروردین ۱۳۵۸{{سخ}}({{سن|۱۳۵۸|۱|۱۲|از تاریخ=خورشیدی}} پیش)
| |
| − | | document = [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − | | jurisdiction = [[ایران]]
| |
| − | | legislature = [[مجلس شورای اسلامی]]
| |
| − | | meeting_place = [[عمارت بهارستان]]
| |
| − | | leader_title = [[نخست‌وزیر ایران|نخست‌وزیر]] {{کوچک|(۱۳۵۸–۱۳۶۸)}}{{سخ}}[[رئیس‌جمهور ایران|رئیس‌جمهور]] {{کوچک|(از ۱۳۶۸)}}
| |
| − | | appointed = [[انتخابات ریاست‌جمهوری ایران|انتخابات ریاست‌جمهوری]]
| |
| − | | headquarters = [[نهاد ریاست‌جمهوری ایران|پاستور]]
| |
| − | | main_organ = [[قوه مجریه جمهوری اسلامی ایران|دولت ایران]]
| |
| − | | departments = [[هیئت دولت جمهوری اسلامی ایران|هیئت دولت ایران]]
| |
| − | | court = [[قوه قضائیه ایران]]
| |
| − | | seat = [[کاخ دادگستری تهران]]
| |
| − | }}
| |
| − | {{سیاست و حکومت ایران}}
| |
| | | | |
| − | '''نظام جمهوری اسلامی ایران''' عنوان حکومت [[ایران]] است که مطابق [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] برپایهٔ [[جمهوری|جمهوریت]] و [[اسلام‌گرایی]] بنا نهاده شده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = ارسطا | نام = محمدجواد | پیوند نویسنده = | عنوان =نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، تاملاتی در فقه سیاسی و مبانی فقهی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۹۱| ناشر = بوستان کتاب |مکان = | شابک = | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی = {{جا:تاریخ}}}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران |نشانی=http://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution |بازبینی= ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵|اثر= |تاریخ= |ناشر= مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=fa}}</ref> جمهوری اسلامی ایران در پی پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]]، طی [[همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران|همه‌پرسی مربوطه]] در روزهای ۱۰ و ۱۱ [[فروردین]] ۱۳۵۸ با پرسش «جمهوری اسلامی، آری یا نه؟» با رای ۹۸٫۲٪ درصدی ''آری''، رسمیت پیدا کرد.<ref name=radiofarda>{{یادکرد وب |نویسنده = علیرضا کرمانی |نشانی= http://www.radiofarda.com/content/f10_IslamicRepublicRef/1565688.html|عنوان= رفراندوم «جمهوری اسلامی»؛ ۳۰ سال پیش «آری» | ناشر =رادیوفردا |تاریخ = ۱۲ فروردین ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی= ۲۵ فروردین ۱۳۹۳}}</ref> برخی از محققین [[فرهنگستان|آکادمیک]] نیز حکومت ایران را نظامی [[تمامیت‌خواهی|تمامیت‌خواه]] و [[اقتدار گرایی|اقتدار گرا]] با گرایش به [[ولایت فقیه]] قلمداد می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://muse.jhu.edu/journals/jod/summary/v016/16.4milani.html|عنوان=In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content|نویسنده=[[عباس میلانی|Abbas Milani]]|اثر=Journal of Democracy|تاریخ=2005|بازبینی=9 اوت 2015}}</ref><ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://web.stanford.edu/dept/iis/democracy/Seminar/Brumberg.pdf | عنوان=Dissonant Politics in Iran and Indonesia | ناشر=Georgetown University | اثر=Stanford university | بازبینی=13 نوامبر 2015 | نویسنده=Daniel Brumberg | صفحات=7-8 (8-9)}}</ref><ref>{{یادکرد وب | نشانی=https://www.law.upenn.edu/journals/conlaw/articles/volume1/issue2/Shevlin1U.Pa.J.Const.L.358(1998).pdf | عنوان=VELA YA T-E FAQIH IN THE CONSTITUTION OF IRAN: THE IMPLEMENTATION OF THEOCRACY | accessdate=۱ آوریل ۲۰۱۶ | archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304224308/https://www.law.upenn.edu/journals/conlaw/articles/volume1/issue2/Shevlin1U.Pa.J.Const.L.358(1998).pdf | archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ | dead-url=yes}}</ref> وزارت کشور ایران اعلام کرده‌است که در این کشور بیش از ۵۰ حزب رسمی (به صورت زیرمجموعه [[جمهوری اسلامی]]) فعالیت می‌کنند.<ref name="moi.ir">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=لیست جامع احزاب و تشکل‌های سیاسی دارای پروانه |نشانی=http://www.moi.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=News&ID=56ebdaa1-a6b6-4604-a5d1-c81fbe9ab04d&LayoutID=b05ef124-0db1-4d33-b0b6-90f50139044b&CategoryID=832a711b-95fe-4505-8aa3-38f5e17309c9 |بازبینی={{جا:تاریخ}} |اثر= |تاریخ= |ناشر=پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت کشور |نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20151119133355/http://www.moi.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=News&ID=56ebdaa1-a6b6-4604-a5d1-c81fbe9ab04d&LayoutID=b05ef124-0db1-4d33-b0b6-90f50139044b&CategoryID=832a711b-95fe-4505-8aa3-38f5e17309c9 |تاریخ بایگانی=۱۹ نوامبر ۲۰۱۵ |کد زبان= |dead-url=yes }}</ref>
| |
| − |
| |
| − | این نظام نوعی [[جمهوری اسلامی]] است و ساختار سیاسی آن شامل [[مجلس خبرگان رهبری]]، [[رهبر ایران]]، و [[قوه مجریه جمهوری اسلامی ایران|قوه مجریه]] (دولت)، [[قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران|قوه مقننه]] ([[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]]) و [[قوه قضائیه ایران|قوه قضائیه]] است. همچنین [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]] و [[شورای عالی امنیت ملی]]، [[شورای عالی انقلاب فرهنگی]]، [[شورای عالی فضای مجازی]]، [[شوراهای اسلامی شهر و روستا]] در آن فعالیت می‌کنند. رهبر [[فرمانده کل قوا]] محسوب می‌شود. [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در سال ۱۳۵۸ توسط [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] در ۱۷۵ اصل نوشته شد. [[تاریخ جمهوری اسلامی ایران]] رویدادهای مرتبط را بررسی می‌کند.
| |
| − |
| |
| − | طبق آمار شاخص دموکراسی در نظام جمهوری اسلامی، [[تکثرگرایی سیاسی]] «صفر» است و طبق قوانین اساسی ایران هیچ‌یک از افراد و احزاب مخالف نظام جمهوری اسلامی حق فعالیت سیاسی، اجرا و بر عهده‌گیری سمت‌های مختلف را ندارند و به رسمیت شناخته نمی‌شوند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=EIU Democracy Index 2018 - World Democracy Report|نشانی=https://www.eiu.com/topic/democracy-index|وبگاه=www.eiu.com|بازبینی=2019-04-30}}</ref>
| |
| − |
| |
| − | == پیدایش ==
| |
| − | [[جمهوری اسلامی]] نظامی مبتنی بر [[حکومت اسلامی]] است و زیربنای تشکیل این حکومت را [[دین‌سالاری]] شکل داده‌است.<ref>حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی، ص۳</ref>
| |
| − |
| |
| − | === نظریه ولایت فقیه ===
| |
| − | {{اصلی|ولایت فقیه}}
| |
| − | ولی فقیه شخص اول جمهوری اسلامی ایران است. اعضای [[مجلس خبرگان رهبری]] که توسط مردم انتخاب شده‌اند وظیفه نصب -انتخاب- و عزل و نظارت دائمی بر ولی فقیه را دارند. [[ولی فقیه]] در جمهوری اسلامی ایران [[دائم الصلاحیة]] است و اگر در هر زمانی [[شرایط رهبری]] را از دست بدهد توسط نمایندگان مردم در مجلس خبرگان رهبری عزل خواهد شد.
| |
| − | به باور [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده‌امامی]] در زمان غیبت [[حجت بن الحسن|امام غایب]]، فقیه واجد شرایط به عنوان [[ولی فقیه]] انتخاب می‌شود که وظایف امام غایب در زمان غیبت را بر عهده دارد. نظریه [[ولایت فقیه|ولایت مطلقه فقیه]] دوباره در سال‌های گذشته توسط [[روح‌الله خمینی]] مطرح شده و نظریات مشابهی نیز در آثار فقهای اقدم و فقهای قدیم و فقهای متاخر نیز موجود می‌باشد.<ref>حکومت اسلامی-حسینعلی منتظری</ref><ref name="autogenerated1.5">کتاب ولایت فقیه-آیت‌الله منتظری: روزنامه جام جم</ref>
| |
| − |
| |
| − | البته به زعم برخی طرح حکومت اسلامی بر مبنای ولایت فقیه از ابتکارهای سید روح‌الله خمینی است و رهبری بالفعل او در انقلاب و بنیان‌گذاری جمهوری اسلامی به این موضوع جامه عمل پوشانید.<ref>حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی، ص۳۵</ref>
| |
| − |
| |
| − | === ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ ===
| |
| − | {{اصلی|همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران}}
| |
| − | [[پرونده:صفحهٔ نخست روزنامهٔ کیهان ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ (نسخهٔ فوق‌العاده).jpg|بندانگشتی|250پیکسل|خمینی: در جمهوری اسلامی همه به حقوقشان می‌رسند]]
| |
| − | در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ ''جمهوری اسلامی'' مورد همه‌پرسی قرار گرفت که ۹۸٫۲ درصد شرکت‌کنندگان به آن رای ''آری'' دادند و بدین ترتیب نظام حاکم بر ایران از نظام [[شاهنشاهی]] ایران به نظام [[جمهوری اسلامی]] تغییر یافت.
| |
| − |
| |
| − | === قانون‌گذاری ===
| |
| − | پس از مدتی [[قانون اساسی جمهوری اسلامی]] به همه‌پرسی گذاشته شده و به تصویب رسید. این قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ مورد بازنگری قرار گرفت که موارد بازنگری نیز به همه‌پرسی گذارده شد.
| |
| − |
| |
| − | در این نوع حکومت، رهبر ([[ولی فقیه]]) بالاترین رکن نظام است که طبق قانون اساسی فرمانده کل قوا و ناظر سه قوه مجریه، مقننه و قضاییه‌است. [[رئیس‌جمهور]] به عنوان رئیس [[قوه مجریه]] با رای مستقیم مردم به فرد تأیید صلاحیت شده توسط [[شورای نگهبان]]، انتخاب می‌شود و مدت ریاست جمهوری او ۴ سال می‌باشد. یک فرد تنها می‌تواند برای ۲ دوره متوالی یعنی ۸ سال متوالی رئیس‌جمهور باشد. (یک فرد می‌تواند در دوره‌های غیرمتوالی بدون محدودیت دفعات ریئس‌جمهور باشد) رئیس‌جمهور وظیفه عزل و نصب وزرا را دارد. برای نصب هر وزیر رئیس‌جمهور می‌بایست نام او را جهت اخذ رای صلاحیت نمایندگان مجلس، به [[مجلس شورای اسلامی]] بفرستد. همچنین انتخاب رؤسای سازمان‌های زیر نظر نهاد ریاست جمهوری مانند معاون محیط زیست و ریاست بانک مرکزی از دیگر وظایف رئیس‌جمهور است. [[قوه مقننه]] یا قانون‌گذاری متشکل از مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان قانون اساسی است. مجلس شورای اسلامی دارای ۲۹۰ عضو است و رئیس آن از میان [[نمایندگان مجلس ایران|نمایندگان مجلس]] با رای اعضا به صورت سالانه انتخاب می‌شود؛ که اعضای آن از میان کسانی که شورای نگهبان آنها را تأیید صلاحیت کرده، به وسیله مردم از راه انتخابات انتخاب می‌شوند و مدت نمایندگی آنها ۴ سال است. رئیس [[قوه قضاییه]] با حکم رهبر به مدت ۵ سال قابل تمدید عزل و نصب می‌شود و مسئولیت اداره قوه قضاییه و عزل و نصب رؤسای دادگستری استانها و ادارات ذی‌ربط آن همچون [[دیوان عالی کشور]] و [[دادستانی کل کشور]] را بر عهده دارد.
| |
| − |
| |
| − | === اصول حکومت ===
| |
| − | برابر قانون اساسی [[دولت جمهوری اسلامی ایران]] اصول حکومت جمهوری اسلامی بر پایه جمهوریت و اسلامیت بنا شده‌است، جمهوریت همان رای و اراده مردم در اداره امور کشور است و اسلامیت یعنی مطابقت داشتن قوانین با دین اسلام است.<ref name="autogenerated1.5"/> بر این پایه، در بعد جمهوریت نظام، مردم می‌توانند در برخی امور، ازجمله [[انتخابات ریاست‌جمهوری ایران|ریاست جمهوری]]، مسوولان کشور را در انتخاباتی که نامزدهای آن پیش‌تر از غربال [[شورای نگهبان]] گذشته‌اند و ازنظر التزام عملی به اصول موردنظر حاکمیت تایید شده‌اند، انتخاب کنند. بعد اسلامیت نظام بر بعد جمهوریت آن حاکم است، و آن بخشی است که مردم نقشی در انتخاب حاکمان آن ندارند، به‌طور قانونی به نهادهای دولتی و مالیاتی پاسخ‌گو نیستند، و از اختیارات تقریبا بی‌حدومرزی برای پیشبرد خواست‌های حکومت برخوردارند، ازجمله [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|رهبری]]، شورای نگهبان، [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران|صدا و سیمای جمهوری اسلامی]].
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | '''<big>ارزش‌های حکومت</big>'''
| |
| − |
| |
| − | اصل اول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تاسیس این حکومت را برپایه "اعتقاد دیرینه" مردم به "حکومت حق و عدل قرآن، در پی انقلاب اسلامی پیروزمند خود به رهبری [[مرجع تقلید|مرجع عالیقدر تقلید]] [[سید روح‌الله خمینی|آیت‌الله‌العظمی امام خمینی]]" اعلام می‌کند. در اصل بیست و یکم قید شده "دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید." در مقدمه قانون اساسی، بخش "شیوه حکومت در اسلام"، قید شده "ملت ما در جریان تکامل انقلابی خود از غبار‌ها وزنگار‌های [[طاغوت|طاغوتی]] زدوده شد و از آموزه‌های فکری بیگانه خود راپاک نمود و به مواضع فکری و جهان‌بینی اصیل اسلامی بازگشت واکنون بر آن است که با موازین اسلامی جامعه نمونه (اسوه) خود را بنا کند. بر چنین پایه‌ای، رسالت قانون اساسی این است که‌زمینه‌های اعتقادی نهضت را عینیت بخشد و شرایطی را به وجودآورد که در آن انسان با ارزش‌های والا و جهان شمول اسلامی پرورش‌یابد. قانون اساسی باتوجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی‌برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود، زمینه تداوم این‌انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم می‌کند بویژه در گسترش‌روابط بین‌المللی، با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی می‌کوشد تاراه تشکیل [[امت|امت واحد]] جهانی را هموار کند (ان هذه امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون) و استمرار به مبارزه در نجات ملل محروم وتحت ستم در تمامی جهان قوام یابد." در همین راستا، اصول و آموزه‌های جهانی حاکم که با این ارزش‌ها درتضاد باشد، ازجمله مردم‌سالاری، اندیشه‌ورزی و جامعه چندصدایی، و برابری انسان‌ها نفی، و متضاد آن توجیه [http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1930 می‌شود] [http://velayat.nashriyat.ir/node/144]{{پیوند مرده|date=مه ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot }} [http://farsi.khamenei.ir/others-article?id=18433].
| |
| − |
| |
| − | == ساختار سیاسی ==
| |
| − | [[File:Iran gov power structure Fa.svg|thumb|450px|ساختار قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − | {{اصلی|قوای سه‌گانه|مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | ساختار سیاسی ایران شامل اشخاص حقیقی و حقوقی زیر است. رهبر در راس حکومت قرار دارد. پس از رهبر ساختار سیاسی جمهوری اسلامی بر پایه سه قوه مجریه، قضائیه و مقننه‌است.
| |
| − |
| |
| − | === رهبر ===
| |
| − | [[پرونده:Seyyed Ali Khamenei.jpg|225px|بندانگشتی|چپ|[[سید علی خامنه‌ای]]، رهبری کنونی (و دومین رهبر) ایران]]
| |
| − | [[پرونده:Portrait of Ruhollah Khomeini.jpg|بندانگشتی|چپ|[[سید روح‌الله خمینی]]، رهبر پیشین (اول) جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − | {{اصلی|رهبر ایران}}
| |
| − | رهبر، بالاترین مقام رسمی در جمهوری اسلامی است که تصدی آن را [[ولایت مطلقه فقیه]] که از سوی [[مجلس خبرگان رهبری]] تعیین می‌شود، بر عهده می‌گیرد. علاوه بر تعیین سیاست‌های کلی نظام که بر عهده رهبری است، [[حکم حکومتی]] رهبر، مطلق بوده و بر تمامی احکام قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی ارجحیت دارد و می‌تواند هر حکم دیگری، حتی حکم رئیس‌جمهور را باطل نماید. رهبر کنونی جمهوری اسلامی [[سید علی خامنه‌ای]] است.
| |
| − |
| |
| − | ==== نظارت رهبری بر قوای سه‌گانه ====
| |
| − | نظارت رهبری بر قوه مجریه، از طریق امضای حکم ریاست جمهوری و اختیار عزل وی، در صورت صدور حکم عدم کفایت او از سوی دیوان عالی کشور یا رأی عدم اعتماد مجلس، صورت می‌گیرد. نظارت بر قوه مقننه و تضمین اسلامیت قوانین و مصوبات آن، به‌واسطه نصب فقهای شورای نگهبان است. رأی فقها در شورای نگهبان، در باب تطبیق با موازین شرعی، قاطع است. نظارت بر قوه قضائیه نیز از طریق نصب و عزل عالی‌ترین مقام این قوه صورت می‌گیرد (اصول ۹۱، ۹۶، ۱۱۰).<ref>مدنی، ۱۳۶۰۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۳۲۱۳۸؛ نیز رجوع کنید به شفیعی‌فر، ص۶۹۸۳</ref>
| |
| − | رهبر در انجام دادن وظایف، افزون بر مشاوران خود، از کمک فکری و آرای تخصصی مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بهره می‌گیرد. این مجمع، که همه اعضای آن را رهبر منصوب می‌کند، افزون بر مشاوره دادن به رهبری برای تعیین خط‌مشیهای کلی نظام، مرجع رفع اختلافات شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی نیز می‌باشد. همچنین، مجمع در شورای بازنگری قانون اساسی و نیز در شورای انتخاب رهبری مشارکت دارد.<ref>شعبانی، ص۱۹۶۱۹۷</ref>
| |
| − |
| |
| − | === قوه مقننه ===
| |
| − | {{اصلی|قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران دو بخشی است [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]]، فرایند قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران ابتدا در [[مجلس شورای اسلامی]] آغاز می‌شود، سپس این مصوبات به شورای نگهبان رفته و در صورت تأیید این شورا مصوبات، قانون لازم‌الاجرا می‌گردند.
| |
| − |
| |
| − | ==== مجلس شورای اسلامی ====
| |
| − | {{اصلی|مجلس شورای اسلامی}}
| |
| − | [[پرونده:Msc 2009-Friday, 16.00 - 19.00 Uhr-Dett 007 Larijani.jpg|بندانگشتی|چپ|[[علی لاریجانی]]، پنجمین رئیس مجلس شورای اسلامی ایران]]
| |
| − | مجلس شورای اسلامی در ایران وظیفه قانون‌گذاری و نظارت بر دولت را دارد. [[نمایندگان مجلس ایران|نمایندگان مجلس شورای اسلامی]] از میان نامزدهای تأیید صلاحیت شده توسط شورای نگهبان هر ۴ سال یکبار توسط رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. قوانین تصویب شده توسط نمایندگان مجلس تا هنگامی که به تصویب شورای نگهبان نرسد قانوناً قابل اجرا نیست.
| |
| − |
| |
| − | رئیس [[مجلس شورای اسلامی]] از میان نمایندگان مجلس با رای اعضا به صورت سالانه انتخاب می‌شود.
| |
| − |
| |
| − | بر پایه اصل ۶۴[[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و هفتاد نفر است و از تاریخ همه‌پرسی سال ۱۳۶۸ خورشیدی پس از هر ده سال، با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی و نظایر آنها حداکثر بیست نفر نماینده می‌تواند اضافه شود.
| |
| − |
| |
| − | همچنین [[زرتشتی|زرتشتیان]] و [[کلیمی|کلیمیان]] هر کدام یک نماینده و [[مسیحیان]] [[آشوری‌ها|آشوری]] و [[کلدانی]] مجموعاً یک نمایند و مسیحیان [[مردم ارمنی|ارمنی]] جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب می‌کنند. محدوده حوزه‌های انتخابیه و تعداد نمایندگان را قانون معین می‌کند.
| |
| − |
| |
| − | نمایندگان مجلس شورای اسلامی مسئول تصویب قوانین کشور تحت قوانین اصلی [[قانون اساسی]] هستند. بر اساس قانون اساسی هیچ‌یک از قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی نباید با اصول قانون اساسی یا اصول شرع اسلام در تضاد باشد، به همین دلیل تمامی مصوبان نمایندگان مجلس باید به تأیید [[شورای نگهبان]] برسد تا همخوانی این قوانین با شرع اسلام و قانون اساسی تأیید شود. هم‌اکنون ریاست مجلس برای یک دوره چهار ساله در دست [[علی اردشیر لاریجانی]] می‌باشد.
| |
| − |
| |
| − | === دولت (قوه مجریه) ===
| |
| − | {{اصلی|قوه مجریه جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | [[پرونده:Hassan Rouhani.jpg|بندانگشتی|چپ|[[حسن روحانی]]، هفتمین رئیس‌جمهور ایران]]
| |
| − |
| |
| − | [[حسن روحانی]]، رئیس‌جمهور کنونی جمهوری اسلامی ایران است.
| |
| − |
| |
| − | === قوه قضائیه ===
| |
| − | {{اصلی|قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | [[پرونده:Ebrahim Raisi 2018.jpg|بندانگشتی|چپ|[[سید ابراهیم رئیسی]]، هفتمین رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − | بر پایه اصل۱۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی، قوه قضاییه قوه‌ای است مستقل که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسئول تحقق بخشیدن به عدالت است. وظایف این قوه بر پایه همین اصل به شرح زیر است:
| |
| − | * رسیدگی و صدور حکم دربارهٔ [[تظلم|تظلمات]]، [[تعدی|تعدیات]]، شکایات، حل و فصل [[دعاوی]] و رفع خصومات و اخذ تصمیم و اقدام لازم در آن قسمت از [[امور حسبیه]]، که قانون معین می‌کند.
| |
| − | * احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادیهای [[مشروع]].
| |
| − | * نظارت بر حسن اجرای قوانین.
| |
| − | * کشف جرم و تعقیب مجازات و [[تعزیر]] مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام.
| |
| − | * اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین.
| |
| − |
| |
| − | وظایف وی بر پایه اصل۱۵۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی چنین است:
| |
| − | * ایجاد تشکیلات لازم در [[دادگستری]] به تناسب مسوولیت‌های اصل یکصد و پنجاه و ششم.
| |
| − | * تهیه [[لایحه|لوایح]] قضایی متناسب با جمهوری اسلامی.
| |
| − | * استخدام قضات عادل و شایسته و عزل و نصب آنها و تغییر محل مأموریت و تعیین مشاغل و ترفیع آنان و مانند اینها از امور اداری، طبق قانون.
| |
| − |
| |
| − | رئیس قوه قضائیه توسط رهبر انتخاب می‌شود که هر انتخاب برای مدت پنج سال می‌باشد که البته محدودیتی برای انتخاب مجدد وجود ندارد.
| |
| − |
| |
| − | ==== شورای نگهبان ====
| |
| − | {{اصلی|شورای نگهبان}}
| |
| − | [[پرونده:Ahmad Jannati tsnm2.jpg|بندانگشتی|چپ|[[احمد جنتی]]، سومین دبیر شورای نگهبان و پنجمین رئیس مجلس خبرگان رهبری]]
| |
| − | این شورا دو کار عمده دارد:
| |
| − | # بررسی صلاحیت داوطلبان نامزد در انتخابات (ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری) و معرفی نامزدهای مجاز به شرکت درانتخابات؛ به این ترتیب تنها نامزدهایی مجاز به برگزیده شدن خواهند بود که شرایط قانون اساسی را احراز کنند.
| |
| − | # بررسی قانون‌های تصویب شده در مجلس از نظر مغایرت نداشتن آنها با شرع اسلام و قانون اساسی؛ هر قانون برای اجرایی شدن باید پس از تصویب مجلس به دست این شورا تأیید شود.
| |
| − |
| |
| − | اعضای شورای نگهبان از ۶ حقوقدان (که توسط رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی و توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی انتخاب می‌گردند) و ۶ فقیه (که مستقیماً توسط رهبر تعیین می‌شوند) تشکیل شده‌است.
| |
| − |
| |
| − | === سایر نهادها ===
| |
| − | ==== مجلس خبرگان رهبری ====
| |
| − | {{اصلی|مجلس خبرگان رهبری}}
| |
| − | کاندیداهای این نهاد باید دارای شرایط اجتهاد و فقاهت باشند که گرفتن آزمون و تأیید صلاحیت علمی توسط شورای نگهبان انجام می‌شود. نمایندگان این نهاد توسط رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند؛ و وظیفه آنان عزل و انتخاب رهبر و نظارت بر کار او است.
| |
| − |
| |
| − | وظیفه اصلی ادارهٔ کشور بر عهده قوه مجریه (که [[رئیس‌جمهور ایران|رئیس‌جمهور]] در راس آن است) و قوی مقننه (یا همان [[مجلس شورای اسلامی|مجلس]] که وظیفه قانون‌گذاری را بر عهده دارد) است.
| |
| − |
| |
| − | [[احمد جنتی]] اکنون رئیس مجلس خبرگان جمهوری اسلامی ایران است.
| |
| − |
| |
| − | ==== مجمع تشخیص مصلحت نظام ====
| |
| − | {{اصلی|مجمع تشخیص مصلحت نظام}}
| |
| − | مجمع تشخیص مصلحت نظام، یکی از [[نهاد]]های نظام جمهوری اسلامی ایران است که از سال ۱۳۶۸ ایجاد شده و تعیین اعضای حقیقی آن به عهدهٔ [[مقام رهبری در ایران|مقام رهبری]] است. مجمع تشخیص مصلحت نظام، مسئولیت [[تصمیم‌گیری]] در [[سیاست]]های کلان داخلی و خارجی [[ایران]] و [[حل اختلاف]] میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان را برعهده دارد. این مجمع وظایف ۱۱ گانه از جمله تدوین برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله (از ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴) و نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارد. از سال ۱۳۸۵ رهبر جمهوری اسلامی، اختیار نظارت بر عمل کرد [[قوای سه‌گانه]] را که از اختیارات رهبر است، به این مجمع واگذار کرد. [[صادق لاریجانی]] ریاست این مجمع را برعهده دارد.
| |
| − |
| |
| − | ==== شوراها ====
| |
| − | بر پایه اصل هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شوراها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره امور کشورند. شوراها یکی از ارکان نظام سیاسی جمهوری اسلامی می‌باشند و فصل هفتم قانون اساسی همراه با ۷ اصل به تفصیل بحث شوراها اختصاص دارد. این شوراها شامل شوراهای محلی و صنفی و شورای عالی استانها می‌باشد.
| |
| − |
| |
| − | شوراهای محلی در سطوح مختلفی چون روستا، بخش، شهر، شهرستان و استان تعریف شده‌است. پیشبرد برنامه‌های اجتماعی اقتصادی رفاهی با ابتنای بر همکاری مردم و توجه به مقتضیات محلی، به عنوان فلسفه طرح موضوع شوراهای محلی در قانون اساسی مطرح شده‌است. تصمیمات شوراها -در چارچوب اختیارات آنها- برای مقامات محلی الزام‌آور می‌باشد.
| |
| − |
| |
| − | علاوه بر این، شورای عالی استانها مرکب از نمایندگان شوراهای استانها به عنوان نهاد ملی مستقل تعریف شده‌است که جلب همکاری و مشورت در تصمیمات دولتی و نظارت بر آنها را عهده‌دار است و همچنین می‌تواند طرح‌های مدنظر خود را برای تصویب به مجلس بفرستد.
| |
| − |
| |
| − | با وجود تاکیدات قانون اساسی بر شوراهای محلی، تا سال ۱۳۷۷ تشکیل این نهادها تحقق نیافت. (البته اولین شوراها با تلاش [[طالقانی]] در اوایل انقلاب شکل گرفتند اما عمر و گستره این شوراها بسیار محدود بودند و بسیار زود برچیده شدند {{مدرک}}).
| |
| − |
| |
| − | با این وجود شوراهای محلی محدود به شوراهای شهر و روستا باقی ماند و خبری از شورای استانها و شورای عالی استانها نشد. شوراهای شهر و روستا نیز جایگاه یک نهاد محلی مستقل و موازی نهادهای محلی دولتی را پیدا نکرده و با اختیاراتی محدود تعریف شدند.
| |
| − |
| |
| − | شوراهای صنفی نیز در قانون اساسی با هدف «تأمین قسط اسلامی و همکاری در تهیه برنامه‌ها و ایجاد هماهنگی در پیشرفت امور» در واحدهای مرتبط تعریف شده و متشکل از نمایندگان اعضای این واحدها (چون واحدهای تولیدی، صنعتی، کشاورزی، آموزشی، اداری، خدماتی) می‌باشد.
| |
| − |
| |
| − | ===== شوراهای شهر و روستا =====
| |
| − | اولین انتخابات رسمی شوراها در قالب انتخابات شهر و روستا در اسفند ۷۷ و در چارچوب برنامه توسعه سیاسی و گسترش نهادهای مدنی و مشارکت عمومی دولت وقت برگزار شد و در ۹ اردیبهشت ۷۸ اولین دوره فعالیت چهارساله شوراهای شهر و روستا شروع به کار کرد.<ref>[http://fararu.com/fa/news/46515/تاریخچه-مختصر-انتخابات-شوراها تاریخچه مختصر انتخابات شوراها]</ref>
| |
| − |
| |
| − | برگزاری انتخابات مبتنی بر قانون تشکیلات وظایف و انتخابات شوراها بود که بعد از چند بار انجام اصلاحیه در خرداد ۷۵ توسط مجلس پنجم تصویب شد.<ref>[http://www.irentekhabat.ir/fa/Article/View/42/ نگاهی به تاریخچه شوراهای اسلامی شهر و روستا]</ref>
| |
| − |
| |
| − | انتخابات شورای شهر و روستا مبتنی بر آرای مستقیم مردم انجام می‌گیرد و تنها انتخابات در جمهوری اسلامی است که داوطلبان نمایندگی در آن به تأیید شورای نگهبان نرسیده و تاییدیه خود را از هیئت‌های اجرایی که به ریاست فرماندار و عضویت رئیس اداره ثبت احوال و رئیس اداره آموزش و پرورش و هفت نفر از معتمدان محدوده شهر تشکیل می‌شود، می‌گیرند.
| |
| − |
| |
| − | ==== سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ====
| |
| − | {{اصلی|سپاه پاسداران انقلاب اسلامی}}
| |
| − | [[پرونده:Sardar Hossein Salami in Great Prophet Wargame in April 2016 by tasnimnews 08 (cropped) .jpg|جایگزین=|بندانگشتی|[[حسین سلامی]]، ششمین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران]]
| |
| − | نهادی است که برای نگهبانی از جمهوری اسلامی و دستاوردهای آن ایجاد شده‌است و افزون بر نیروهای رسمی زمینی، هوایی و دریایی؛ نیروی مقاومت بسیج را در بر می‌گیرد.<ref>[http://www.yjc.ir/fa/news/5097832/اصل-150-و-151-قانون-اساسی-درباره-سپاه-چه-می‌گوید-دفع-شرّ-دشمنان-با-رزمایش‌ها اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]</ref> نیروهای سپاه پاسداران شامل: [[نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[نیروی هوافضا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[نیروی مقاومت زمینی بسیج]]، [[نیروی قدس]] می‌شود. فرمانده کل سپاه مستقیماً توسط رهبری انتخاب می‌گردد و جانشین و فرماندهان ستاد مشترک و نیروها به پیشنهاد فرمانده کل و با تصویب و حکم رهبری انتخاب می‌شوند. علاوه بر آن دو ساختار دیگر در سپاه به نام‌های حوزه نمایندگی [[ولی فقیه]] و سازمان [[حفاظت اطلاعات]] وجود دارد که اولی کاملاً مستقل از ساختار فرماندهی و مستقیماً زیر نظر رهبری قرار دارد و دومی نیز تقریباً مستقل از فرماندهی است و فرمانده آن را رهبری با پیشنهاد فرمانده سپاه انتخاب می‌کند و فرمانده آن مستقیماً با دفتر عمومی حفاظت اطلاعات در دفتر رهبری و شخص رهبر مرتبط است و به او گزارش می‌دهد.<ref name=autogenerated1>[http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=4952 گذر از الیگارشی روحانیت به الیگارشی روحانیت و سپاه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071124023248/http://akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=4952 |date=۲۴ نوامبر ۲۰۰۷}}''(اخبار روز، ۲۲ مرداد ۱۳۸۵)''</ref><ref name=autogenerated3>[http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=4220 موقعیت سپاه پاسداران و روحانیت در ساخت قدرت - ۲] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071124023217/http://akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=4220 |date=۲۴ نوامبر ۲۰۰۷}}''(اخبار روز، ۲۲ مرداد ۱۳۸۵)''</ref><ref name=autogenerated2>[http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=4435 گذر از الیگارشی روحانیت به الیگارشی روحانیت و سپاه خش سوم: فعالیت اقتصادی سپاه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090430154933/http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=4435 |date=۳۰ آوریل ۲۰۰۹}}''(اخبار روز، ۲۲ مرداد ۱۳۸۵)''</ref>
| |
| − |
| |
| − | ==== صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ====
| |
| − | {{اصلی|صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | سازمان رادیو و تلویزیون نهادی است مستقل که رئیس آن توسط رهبری انتخاب شده و شورایی متشکل از نمایندگان سه قوه بر آن نظارت دارند. رئیس صدا و سیما در جلسات هیئت دولت بدون حق رای شرکت می‌کند.
| |
| − |
| |
| − | == قانون اساسی ==
| |
| − | {{اصلی|قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران}}
| |
| − | [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در سال ۱۳۵۸ توسط [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] در ۱۷۵ اصل نوشته شد.
| |
| − |
| |
| − | == جستارهای وابسته ==
| |
| − | {{ویکی‌گفتاورد|نظام سیاسی ایران}}
| |
| − | * [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − | * [[مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − |
| |
| − | == پانویس ==
| |
| − | {{پانویس|۲}}
| |
| − |
| |
| − | == منابع ==
| |
| − | * {{یادکرد|کتاب=حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران|نویسنده= سید محمد هاشمی|ناشر=نشر میزان|شهر=تهران|سال=۱۳۸۶|شابک=964-7896-02-6}}
| |
| − | * {{یادکرد وب | تاریخ بازبینی = ۴ اوت ۲۰۱۲ | عنوان = متن کامل قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران | نشانی = http://www.imj.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=583:1388-11-17-15-39-46&catid=84:1388-11-03-08-40-10&Itemid=222 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120806105124/http://www.imj.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=583:1388-11-17-15-39-46&catid=84:1388-11-03-08-40-10&Itemid=222 | archivedate = ۶ اوت ۲۰۱۲ | dead-url = yes}}
| |
| − |
| |
| − | {{موضوعات ایران}}
| |
| − | {{گاه‌شمارهای تاریخ ایران}}
| |
| − | {{انتخابات‌ها و همه‌پرسی‌های ایران}}
| |
| − | {{تاریخ تشیع در ایران}}
| |
| − | {{کشورهای جمهوری اسلامی}}
| |
| − | {{سید علی خامنه‌ای}}
| |
| − |
| |
| − | [[رده:نظام جمهوری اسلامی ایران|نظام جمهوری اسلامی ایران]]
| |
| − | [[رده:اقتصاد در ایران]]
| |
| − | [[رده:تاریخ نوین ایران]]
| |
| − | [[رده:حکومت ایران]]
| |
| − | [[رده:سیاست در ایران]]
| |
| − | [[رده:واژگان سیاسی ایران]]
| |
